Pieter Stockmans (78) is de man achter kopje Sonja – de Mona Lisa van Mosa – dat meer dan vijftig miljoen keer verkocht werd. Vanuit zijn Genkse studio werkt de Belg nog dagelijks aan zijn porseleinkunst en serviesgoed dat gebruikt wordt door de beau monde en topchefs over de hele wereld. Het ambacht leerde hij bij Mosa Porselein in Maastricht. „Aan Mosa heb ik alles te danken.”
Dat mensen zijn porseleinen serviesgoed in een kast zetten om naar te kíjken? Daar snapt Pieter Stockmans (Piet voor vrienden) niets van. Sterker nog: op de anekdote van een dame die zijn serviesgoed zo vereert, ontvlamt een vurig pleidooi om zijn borden, kopjes en kommen vooral te gebruíken. Kom hem niet aan met dat het kwetsbare producten zijn. Nondeju.
Aan de tafel van zijn grote Genkse ontwerpstudio – gevestigd in het voormalige magazijngebouw van steenkolenmijn Winterslag – tikt Stockmans demonstratief keihard met een frêle ogend lepeltje op tafel. En hup, daar zoeft een koffieschoteltje in volle vaart over het tafelblad tegen een zware catalogus aan. Geen krasje te bekennen. Precies, knikt de meester tevreden. Porselein wordt niet voor niets in de ruimtevaart verwerkt. Het materiaal kan tegen een stootje.
Vlinderstrikje
Het is even stil. Dan komt de filosoof in hem naar boven. „Bovendien dient ons voedsel met respect behandeld te worden. Voedsel op een mooi bord geeft blijk van respect. Eten dat mooi gepresenteerd wordt, smaakt beter.” De docent in Stockmans is op stoom. Dus vooruit. Nog één laatste argument. Je bent ook economisch stom bezig als je een bord van tweehonderd euro niet dagelijks gebruikt. Doe je dat wél, dan zijn de afschrijvingskosten nog maar 54 cent per dag.
Voilà. Met een twinkeling in de ogen strijkt Stockmans langs zijn vlinderstrikje. Speciaal voor het interview en de fotoshoot heeft de ontwerper zich keurig in kostuum gestoken. Uiteraard hoort daar zijn nondejuke bij, het kenmerkende vlinderstrikje waarmee hij al decennialang in beeld vastgelegd wordt. Het is een vrolijke knipoog van een man met een droog gevoel voor humor. Op moment dat de fotograaf van deze krant het wereldberoemde Sonja-kopje in beeld vastlegt, klinkt het quasistreng dat hij het meer dan vijftig miljoen keer verkochte kopje niet thuis mag namaken. „Er bestaan al zeventien kopieën wereldwijd, bespaar u de moeite.”Mosa Lisa
Kopje Sonja. De Mona Lisa van Mosa, klinkt het enthousiast als Sjoerd Aarts en Inge Davis van Centre Céramique uit Maastricht aanschuiven bij het gesprek. „We noemen haar Mosa Lisa, ze is niet voor niets meer dan vijftig miljoen keer verkocht”, glimlacht Davis.De twee tentoonstellingsmakers hebben de afgelopen maanden intensief met Stockmans samengewerkt in aanloop naar de expositie Mosa Design – Tijdloos porselein uit Maastricht.
Vrijdag opende in Centre Céramique deze overzichtstentoonstelling. Centraal staan de ontwerpen van het Mosa Designteam waar Stockmans van 1966 tot 1989 lid van was. Hij is een van de meest flamboyante ontwerpers van het team dat vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw Mosa Porselein van ‘een truttig bloemetjesmerk’ omvormde tot designsnoep voor de massa. Met het kenmerkende tijdloze karakter dat de bekende ontwerper Edmond Bellefroid in de naoorlogse jaren introduceerde.Het idee voor een grote Mosa-porseleinoverzichtstentoonstelling was er al in 2018 (toen Mosa 135 jaar bestond), maar het heeft even geduurd voordat zaken rond waren. Het is ook geen sinecure geweest om een selectie te maken uit de Mosa-porseleincollectie van de gemeente Maastricht, vertelt Aarts. De ‘schatkamer’ bestaat uit meer dan 10.000 objecten. Begin daar maar eens uit te selecteren.
Aarts en Davis waren het er snel over eens dat de ontwerper Pieter Stockmans een ereplek moest krijgen. Aarts: „We zijn afgelopen zomer op de bonnefooi dit atelier binnengelopen. Geen idee wat we konden verwachten.” Davis werd aangenaam verrast door het spontane gebaar: „Pieter gaf ons meteen een doos vol spullen die we maar eerst moesten bestuderen. ‘Verdiep je maar eens hierin en kom daarna met vragen terug.’Stockmans hoefde geen moment na te denken over zijn medewerking. „Aan Mosa heb ik alles te danken.” Hij gebaart om zich heen in het atelier waar hij omgeven wordt door ruim vijftig jaar porseleinkunst en serviesgoed. Dan met een twinkel in zijn ogen en in onvervalst Mestreechs dialect: „Iech höb Mestreechs mote liere…om beter geaccepteerd te worden in de fabriek.”
Liefde
Onder leiding van ontwerper Bellefroid leert een jonge Stockmans de kneepjes van het vak, maar vooral ook de liefde voor porselein. Een materiaal dat tijd en geduld vergt. „Porselein valt niet te kneden, integendeel: het kneedt wie het vervaardigt.”
Zijn debuut bij Mosa als ontwerper is serviesgoed ‘Symphony’ in 1967. Sjoerd Aarts beschrijft het in de tentoonstellingscatalogus als de start van avant-garde in Mosa-porselein. Functie krijgt voorrang op vorm en (bloemetjes)dessins. Een soepkom die Stockmans maakt, moet ook als sauskom gebruikt kunnen worden. Tegenwoordig de normaalste zaak van de wereld, maar in de jaren zestig is het revolutionair.
„Ik zeg altijd dat ik een halffabricaat maak. Zoals een bord. Een leeg, onbeschreven vel papier waarop de chef zijn creaties maakt, geïnspireerd door het bord. De chef-kok bepaalt de functie van het bord. Wat maakt het uit of een hoofdgerecht op een bord met een doorsnede van 23 centimeter of van 30 ligt?”
Hij zoekt graag de grens op, tegendraads zijn, anders denken heeft de mooiste ontwerpen opgeleverd. „Ik loop veel liever op het randje van de tafel. In het midden zie je niets. En er gebeurt weinig. Het randje is veel spannender. Je ziet er dubbel zoveel en er gebeuren de interessantste dingen die je elders nooit ervaart.”
Stockmans maakt de hoogtijdagen van Mosa Porselein mee, maar ook het faillissement in 2004. Met een laconiek schouderophalen: „Uiteindelijk heeft Mosa de strijd in die vechtmarkt met moordende concurrentie en prijzenslagen verloren. Was het eigenwijsheid omdat men in Maastricht dacht de productie beter in eigen hand te kunnen houden? Geen idee. Maar wat ik wel kan zeggen, is dat mijn Mosa-tijd een hele goede periode is geweest.” Niet voor niets kocht Stockmans bij het faillissement van Mosa Porselein in 2004 een berg oude gereedschappen en modellen op. „En nog zijn er heel veel unicaten verdwenen of op de storthoop beland”, klinkt het weemoedig.Hokjes
Behalve ontwerper is Stockmans ook – of beter gezegd – bovenal kunstenaar. Hij heeft lang gevochten voor erkenning van zijn (vrije) werk als hedendaagse kunst. „In Nederland was men daar in de beginjaren wat vooruitstrevender in, maar hier in België… Zodra ik vertelde dat ik met porselein werkte, was de interesse bij de musea weg. Maar er bestaan geen slechte of inferieure materialen. Er bestaan wél slechte kunstenaars.”
Hij kan nu nog boos worden op mensen die alles in hokjes willen stoppen. „Wat ik maak, is net zo goed kunst. Ik vind dat alle kunst aangeraakt moet worden. Kunst is een kwestie van zintuigen: onze tastzin, juist het feit dat je porselein kunt aanraken, verrijkt de ervaring.”
„Ik schaats moeiteloos van kunst naar toegepast design. Ik blijf dezelfde man, of ik nu vrij werk of opdrachten voor chefs uitvoer. Maar het is wel een verschil of ik een kunstwerk maak, dan ben ik op vakantie. Als ik een industrieel product ontwerp dan ben ik aan het werk.”
Mosa Design – Tijdloos porselein uit Maastricht, te zien t/m 1 september 2019, Centre Céramique, Maastricht. www.centreceramique.nl
CV PIETER STOCKMANS
- Geboren op 26 oktober 1940 in Leopoldsburg, België
- Studeert in 1963 af als beeldhouwer en keramist
- Werkt van 1966 tot 1989 als ontwerper bij Mosa Maastricht; ontwerpt in 1969 kopje ‘Sonja’ dat meer dan 50 miljoen keer verkocht is
- Debuteert in 1981 als kunstenaar met expositie in museum Hasselt; exposeert daarna onder meer op Biënnale Sao Paulo, in Stedelijk Museum Amsterdam, Victoria Albert museum Londen
- Is van 1982-1985 docent keramisch ontwerpen Design Academy in Eindhoven
- Start in 1987 Studio Pieter Stockmans; dochter Widukind Stockmans neemt in 2009 de Studio over
- Ontwerpt in 2011 serviesgoed voor het huwelijk van Albert II van Monaco; maakt servies voor topchefs als Alain Ducasse in Monte Carlo, Hans van Wolde in Maastricht en Sergio Herman in Oud Sluis
- Werkt nog dagelijks in Studio Stockmans op het oude mijnterrein C-Mine Genk waar hij ook woont
